Lembur
leutik, nelahna Cangkudu. Di kidul kaciri nangtawing gunung Sawal. Di kulon
walungan Cikidang. Di wétan mayakpak sawah lega. Ka kalér mah ngembat jalan nu
brasna ka Sukamahi. Di dinya Aki Oléh dumuk. Sapopoé gawéna nyieun parabot
dapur tina anyaman awi, kayaning boboko, aseupan, ayakan jeung tingkem. Opat
rupa parabot éta nu pangmindengna dipigawé.
Cenah
mah boboko keur ngawadahan sangu hasil panén ti sawah lega. Aseupan éta mah lir
gunung Sawal nu nangtawing. Ayakan keur nyair lauk di Cikidang. Ari tingkem
keur babawaan mun indit-inditan pédah ngembat jalan ka kalérkeun. Hasil gawé
Aki Oléh mah tara aya nu nguciwakeun. Kabéh gé alus, seseg, anyamanana rekep,
atuh ngaraut awina gé lemes. Anyamanana paselang jeung hinisna.Tangtu dipakéna
gé awét. Urang Cangkudu jeung Sukamahi
mah sigana méh kabéh parabot dapurna meunang nganyam Aki Oléh. Osok éta gé
nganyam nu séjén kayaning nyiru atawa tolombong, tapi éta mah gumantung kana
pesenan. Ari nu opat rupa tadi mah aya pesenan atawa euweuh pesenan gé tetep
dipigawé.
Ari
ngala awi pibakaleun anyaman tara sagawayah, aya waktuna, dina waktu
dangdangrat. Dina mangsa tonggérét keur ngéar. Cék Aki Oléh mah dina mangsa éta
awi keur meujeuhna alus, teu garing teuing teu baseuh teuing jeung deuih awi nu
diala téh umurna kudu geus tilu usum.
Pasosoré,
sanggeus bada asar, Aki Oléh kokodomrongan maké sarung keur ngalangeu di tepas
hareup, kurunyung aya tamu. Tamu téh tiluan, sigana urang kota, kaciri dina
papakéanana, dianteur ku budak satepak, urang dinya.
“Aki,
ieu aya tamu, saurna badé nepangan Aki,” cék budak satepak.
Aki
Oléh ngahuleng sajongjongan mah, rada reuwas, sinarieun aya tamu ti kota. Biasana
nu sok nepungan téh paling gé bandar boboko ti pasar Ciawi. Ari ieu kadatangan
tamu ti kota, nepi ka tiluan, puguh wé ngahiap tamu téh rada dagdagdégdég.
Tuluy ngamparkeun samak, samak dikeprukan heula, ma’lum samak rada bulukan da
geus lila tara diamparkeun. Tamu sina diuk di tepas. Nu unggah ka tepas mah
ngan duaan, ari nu saurang deui mah ngadon jeprat-jeprét motoan boboko, ayakan
jeung aseupan, palebah tingkem rada lila dialak-ilik. Enya ari kituna mah,
tingkem geus rada heubeul tara aya nu maké, ayeuna mah apan loba kardus nu sok
dipaké wawadahan keur barangbawa téh.
“Ke
adén sadayana, ieu téh nu ti mana? Asa reuwas ku kasumpinganana.”
Gorolang
tamu nepikeun pamaksudanana, nyaéta hayang ngondang Aki Oléh ka Bandung,
sangkan daék mantun.
Aki
Oléh ngagebeg dipénta sangkan mantun mah, komo di Bandung deuih, enya baheula
mah Aki Oléh téh kasebut juru pantun, tapi apan geus lila tara manggung, geus
lila tara aya nu nanggap.
“Adén,
aki téh tos aya welasan taun teu mantun, komo ieu kedah mantun di kota, asa teu
werat, ararisin teuing.”
“Da
ieu mah sanés kedah mantun sadinten sawengi, paling gé sa-jam.” Cék tamu ti
kota.
“Baruk
sa-jam? “ Aki Oléh ngahuleng, pikiranana milih-milih carita pantun nu bisa
dipintonkeun dina waktu sa-jam lilana. Asa euweuh, sa-jam mah paling gé kakara
rajah pamuka.
“Sumuhun
aki, da ieu mah mung kanggo nyontokeun yén juru pantun aya kénéh, nu peryogi
mah aki kedah ngaguar pangalaman janten juru pantun.”
Aki
Oléh unggut-unggutan, duka teuing naon maksudna, kereteg haténa ari sakadar
ngaguar pangalaman jadi juru pantun mah bisa.
Lila-lila
Aki Oléh nyanggupan ngan tamada teu boga ongkos keur ka kota, mangkaning kudu
mawa kacapi gelung. Tamu nyanggupan rék ngajemput maké mobil. Paheut.
Méméh
mulang, tatamu téh alak-ilik kana hasil pagawéan Aki Oléh, boboko nu seseg,
ayakan, tingkem jeung aseupan. Malah aya nu meuli harita kénéh, majarkeun
kataji ku pola anyamna, pédah diselang seling ku rautan hinis, jeung ku
sesegna. Teu kaliwat tamu gé tatanya ka Aki Oléh, umur sabaraha, ngaran lengkep
jeung kungsi sakola henteuna, cenah keur data dina prungna Aki Oléh mantun.
Peutingna,
sabada isa, Aki Oléh ngodongkang ka para, nyokot kacapi.
“Isuk
deui atuh.” Cék Nini Anih, pamajikanana, nu keur nganyam samak.
“Ieu
mah hayang ningali wé, geus lila tara dibuka bungkusna.” Témbal Aki Oléh bari jéjéngkéan
nincak kana palangdada. Bungkus kacapi karawél, dibedol lalaunan, diturunkeun
ti para.
Kacapi
dibungkus ku balacu bodas nu geus semu hideung, dibuka di tengah imah,
dicaangan ku cahaya nu ukur reyem-reyem. Kokotor dikeprukeun, tali pangrod dina
balacu dikendoran.
Bréh
kacapi nu geus welasan taun tara ditatap diusap, kacapi diteundeun di tengah
imah. Dielapan, diusap, diberesihan. Kawatna geus ngalendoran, nu manteng kénéh
téh kawat pangpondokna.
Treng
kawat nu manteng katodél ku kuku ramo, sorana ngajentréng tarik, béntés. Alus
kénéh geuning sora kacapi téh.
Gelebug
angin di luar imah, séah, neumbag dangdaunan, neumbag kana jandéla, ngarekét,
siga aya nu rék mukakeun. Aki Oléh ngahuleng ngaraga meneng. Di jero imah,
angin ipis nyiriwik nurih kulit, nanding lalancip congo eurih. Rocop. Nyuaykeun bulu punduk, bulu bitis,
bulu dada, bulu halis, bulu panon. Reup Aki Oléh peureum. Tréng kawat kacapi katodél deui. Kalayang
warna tarum, kalayang warna konéng sahéab, kalayang warna bulao ngora.
Neumbagan beungeut saliwat-saliwat. Bréh nu hémpak di madhab papat. Ratu laun
ngadawuh, raja anca sumabda, patih ngiring ngaharriring, sora milawung kancana.
Mama léngsér jeung kapéténgan récét, badéga hémpak ngareluk tungkul. Boa éta nu
harayang dilalakonkeun, ngadangong, kabéh ngadagoan, kabéh neuteup. Juru pantun
rajeun seukeut deuleu bisa maca tanda, daun oyag, kalakay murag, ibun nyakclak,
kabéh jadi totondén.
Jedud
angen ratug, Aki Oléh beunta.
“Neda
hampura, neda hampura, lain kula ngalalaworakeun,” Aki Oléh ngagerendeng
sorangan. Kacapi ieu nu kungsi maturan dirina ngalalana saba désa, saba kota.
Baheula, baheula pisan. Jeung kacapi ieu kungsi ngalalakonkeun raja-raja ratu-ratu,
carita pantun nu kungsi ngeusian batin nu ngadéngéna.
Aki
Oléh ngarérét ka unggal juru imah. Di juru itu nambru sesebitan daun pandan
pibakaleun anyaman samak. Di juru itu ngagaloler péso raut, ragaji, bedog, batu
asahan, parabot paranti ngaraut awi. Di juru itu boboko ngajogo, ayakan ambacak, aseupan diéntép
hadé jeung tingkem ngagolér bérés. Di juru itu seuseuheun ngalumbuk nambru.
“Peundeutkeun jandéla nini, urang tutulak,” cék
Aki Oléh, bari ngajéngkat nulakan panto.
Kacapi gelung ngabagug di tengah imah, Aki Oléh
ngagoloyoh ka pangkéng, miheulaan Nini Anih nu masih nganyam samak.
Peuting
ieu Aki Oléh guling gasahan, teu peureum najan dipeureumkeun, teu saré najan
disarékeun.
Isukna,
rada ngadaligdeu lantaran teu saré tibra, Aki Oléh memener kawat kacapi,
disusurup ku pangdéngé nu geus mimiti ngurangan. Teu bisa dibohongan ari ku
umur mah, najan awak karasana jagjag belejag, angger wé pangdeuleu, pangdéngé,
pangrasa geus ngurangan. Aki Oléh semu ngarahuh. Kacapi diteuteup, kacapi
diusap palebah gelungna nu kaciri hérang. Kekebul diusap, ditiup, diusap deui.
Teu
ngabibisani tina pantun ieu Aki Oléh meunang jodo, tina pantun ieu Aki Oléh
bisa ngabayuan kulawarga, malah kawilang lubak libuk, bisa boga imah, boga
banda pakaya.
Rancunit,
kitu meureun kasebutna, parawan jekékan nu nampeu lalajo pantun di Rancaoray,
maké baju konéng sahéab, disamping kebat lalayu sekar, dicindung bodas. Nyeblak
ku rérétna, deudeuleueun ku langgéorna. Ari diuk antieum, ari cengkat
ngalampanyat. Teu lila bobogohan, batu turun keusik naék, pruk Aki Oléh kawin
meunangkeun urang Rancaoray, Nyi Anih, éta téh basa umur lilikuran, tuluy dumuk
didinya. Tina mantun boga imah, tina mantun boga tanah, tina mantun meunang
berekah, anak-anakna sarakola. Geura wé nu ngaruat méh unggal bulan, nu nanggap
mah komo, tina panghasilan bisa ngeureut neundeun, atuh sabataé hirup lugina.
Diitung-itung aya kana opat puluh taun mah mantun téh, éta wé ti umur lilikuran
nepi ka umur sawidak punjul. Raraména mah taun genepuluhan nepi ka katompérnakeun
taun tujupuluhan. Taun dalapanpuluhan loba nu ngondang téh ti dines pamaréntahan
da majarkeun hayang ngahurip-hirupkeun kasenian daérah. Dikasétkeun téa,
dividéokeun téa, dituliskeun téa, teuing dikamankeun éta kabéh hasilna téh. Nu
karasa mantun beuki nyirorot arang langka nu nagggap.
“Ari
engké mantun téh rék nyieun parawanten?” cék Nini Anih tarik, ti pawon.
Aki Oléh ngagebeg, asa kagebah keur uleng ngangon
lamunan.
“Duka
teuing atuh, asa bararingung ieu téh. Maol sigana mah.”
“Ih
teu umum teuing rék mantun teu nyieun heula sasajén?”
“Da
apan cenah lain rék mantun, diondang sotéh kudu ngaguar pangalaman mantun.”
Nini
Anih teu ngomong deui dikitukeun mah.
“Anggur
mah pangnyeuseuhkeun lawon bungkus kacapi, sing beresih,meungpeung aya kénéh
waktu sababaraha poé deui,” cék Aki Oléh.
Dina
waktuna nu geus paheut. Kurunyung nu ngajemput, maké mobil alus. Aki Oléh
pahibut, iket parekos nangka dipageuhan, make baju kampret hideung, calana
pangsi nengah bitis. Kerewek kana kacapi nu geus dibungkus ku lawon bodas
meunang nyeuseuh Nini Anih. Kerewek kana kantong solendang, dijerona aya sarung
jeung kopeah, keur solat.
Mobil
ngageuleueyung, Aki Oléh ngucap Basmalah dituluykeun ku kunyem maca du’a
sangkan salamet di jalan. Mobil nyemprung ka Bandung.
Tihang
listrik, tihang télépon jeung tatangkalan siga nu silih udag, isuk kénéh masih
kasaput ku pepedut. Aki Oleh neuteup ka hareup, neuteup jalan liliwatan.
Baheula mah jalan téh loba logakna, baheula mah jalan téh heureut kénéh. Aki Oléh
ngumbar panineungan.
Teu
nyangka sacongo buuk bakal jadi juru pantun. Inget keneh kumaha susahna ngungsi
ti Cangkudu ka Bandung dina mangsa Aki Oléh
umur sapuluh taun. Ngiclik nuturkeun bapana, leumpang. Indungna ngais adina nu
umurna kakara tilu taun jeung nyuhun
buntelan papakéan, bapana nanggung parabot dapur. Leumpang nikreuh ti Cangkudu
ka jalan raya Ciawi, leumpang téh rada lila, mapay galengan jeung motong jalan
ka kebon batur.
Ti
jalan raya Ciawi ka Bandungkeun mah kana beus, nu huluna nyolodor bulenek, mun
dina tanjakan ngagerung tarik bari haseup mulek. Pangna ngungsi, omong bapana
mah, hirup baringsang lantaran lembur mindeng diranjah ku gorombolan, teu kaur
boga bekel paré saboboko, sok diringkid, dibawa jeung bobokona. Aki Oléh nu
umurna kakara sapuluh taun, méh unggal peuting kudu nyumput dina rungkun awi,
sabab budak umur sakitu mun kapanggih ku gorombolan sok dipaksa dibawa ka
leuweung, majarkeun sina diajar ngaji.
Dumuk
di Bandung téh perenahna di Sékélimus. Jaman harita mah di Sékélimus téh
mayakpak sawah, lega, méh satungtung deuleu.
Di béh wétan aya Cikapundung Kolot, di sisina rajeg tangkal cangkring,
nepi ka Sékélimus kawentar ku dagé cangkring. Sisi jalan ngabadeg kebon awi,
jaba sok bécék baé didinya mah. Aki Oléh kungsi sakola di Sakola Rayat di
Parabon, wétaneun Sékélimus, ngan teu tamat ngan ukur nepi ka kelas opat,
ma’lum asup kelas hiji téh geus gedé, umurna sapuluh taun meh sabelas taun. Sanggeus
teu sakola karesepna ulin, siga kuda leupas ti gedogan, atuda keur di Cangkudu
mah ulin téh loba kasieun. Ulinna sok ngilu tumpak karéta api ka Banjaran,
majarkeun resep naék karéta kuik. Atawa ngilu tumpak roda, sok disebut impala
udin, nu ka Dayeuh Kolot. Anjeucleu,
dina luhureun babawaan, atawa pagigir-gigir jeung kusir. Tukang roda sajajalan
mindeng ngadongéng, nu didongéngkeun lolobana carita pantun. Kataji ku carita
pantun nepi ka guguru di Arjasari Banjaran, mimitina mah ukur ngingilu ka juru
pantun, nengetan prak-prakanana, ngapalkeun carita, jeung kumaha carana
ngacapi. Satuluyna meuseuh diri, hayang sora ngoncrang ulah dahar gogoréngan,
hayang panjang napas ulah ngaroko, jeung loba palakiah nu séjén.
Ti
harita Aki Oléh jadi juru pantun kawentar, sora ngoncrang, ngelewung
ngalanglaung, carita pantun petingan apal kabéh. Mun Ua Léngsér waktuna midang,
teu weléh loba ngabojégna, nu lalajo seuri ngagakgak.
“Tos
dugi Aki,” cék nu nyupiran mobil. Aki Oléh semu ngoréjat. Geus nepi ka dayeuh
Bandung, dibawa ka gedong sigrong,
dibawa ka aula paguron luhur. Aki Oléh dibagéakeun, diaping, diperenahkeun dina
korsi hipu, Aki Oléh caméot diuk nyelegon. Didéngé-déngé ku Aki Oléh geuning
keur adu renyom, ngomongkeun sual perluna ngamumulé kasenian. Aki Oléh
unggut-unggutan, gerentes haténa jaman kiwari mah nu malikiran, nu mikacinta
kasenian téh maraké dasi, maraké sapatu, kéwes pantes, turun unggah tina mobil.
Muga-muga wé teu ngan bacéprot wungkul.
Manjing
waktu, Aki Oléh diangkir sangkan ngamimitian mantun, bari diwatesanan waktu
ukur sa-jam. Aki Oléh diuk dina papanggungan, béh hareup rada di juru. Aki Oléh
ngajémprak, muka kacapi tina bungkus lawon bodas. Ngucap salam. Reketek iket
dipageuhan, reup peureum. Sajongjongan siga nu ngahuleng, keur mapatkeun
pangabisa, ngunyemkeun jampé pamaké, ngagerendengkeun du’a, teu poho ngucap Basmalah.
Tréng kacapi disintreuk kawatna. Aki Oléh nyoara, ngoncrang kénéh. Rajah
pamunah dialeukeun, minangka bubuka.
“Sim
kuring ngahaturkeun pangabakti, ka indung bumi, ka bapa langit, ka nu boga taun
dalapan, ka nu boga bulan dua welas.”
Lila
bubukana, lila ngaleu-keun rajah pamunah. Aki Oléh siga nu ngetrukeun
pangabisa, kabéh ditataan. Teu kaliwat saduk-saduk ménta hampura.
“Jisim
kuring bilih luput nyaur, salah ucap, lepat nyarita, mugi kersa ngahampura, ka
ituna, ka ieuna, ka sadayana baé. Disuhunkeun pitulungna supaya berekah salamet,
waras waluya sadayana.”
Barang
rék asup kana carita, kana lalakon nu rék dilalakonkeun, Aki Oléh ngarandeg,
peureum, tipepereket, ngahégak. Aya késang renung dina tarang. Aya nu patelak
antara uteuk kenca jeung uteuk katuhu, aya nu patelak antara getih bodas jeung
getih beureum, aya nu patelak antara daging jeung kulit, aya nu patelak antara
tulang jeung urat.
Tungtungna
Aki Oléh ngagalantang nyarita :”Hapunten anu kasuhun, ka anu katara sami hadir
di ieu patempatan, ka nu teu katara nu ngiring hémpak di madhab papat, jisim
kuring moal cacarita sajarah jaman baheula, lalakon bihari nu kungsi
ngalalakon, carita nu kungsi dicaritakeun. Ugering waktu, teu bisa
dipanjangkeun teu bisa dipondokkeun, lalakon gé lain keur dipanjangkeun lain
keur dipondokkeun, kudu saujratna. Mun poho ngaranna poho, mu kaliwat ngaranna
kaliwat, peupeujeuh ulah diteukteuk, mangka ulah ngahaja nambah sangkan
panjang. Tangtos carios pantun mah aya
bukuna, tangtos carios pantun mah sadayana gé parantos ngaos.”
Tréng
kacapi ditabeuh deui, langsung asup kana rajah pamungkas. Bérés rajah
pamungkas, Aki Oléh nungkup kacapi, terus ngomong semu dareuda.
“Mugi
kasaksi ku sadayana nu hadir di gedong ieu, sim kuring badé masrahkeun ieu
kacapi ka juragan sadayana nu calik di payun. Aki Oléh juru pantun parantos
lekasan, Aki Oléh juru pantun parantos teu aya, nu aya mung Aki Oléh tukang
nganyam boboko. Mugi hurip sareng hirupna pantun langkung nanjung, Aki
percanten kana kanyaah juragan sadayana. Panuhun Aki mugi ieu pantun, ieu
kacapi ulah dimomorékeun, margi pantun kantos ngeusian lulurung batin urang
Sunda.”
Aki
Oléh cengkat, regeyeng kacapi dipangku, leumpang ngadigleu nyampeurkeun ka réngréngan
nu dariuk di hareup, cék pikirna pasti nu dariuk di hareup téh pamingpinna,
gegedén nu pangpunjulna. Kacapi
dipasrahkeun, nu narima siga nu aga-eugeu. Aki Oléh balik deui kana
papanggungan, diuk andéprak.
“Mangga,
bilih aya nu badé tumaros mah, upami tiasa tangtos diwaler, atuh upami teu
kawaler éta mah hapuntenna baé.” Ngomong kitu téh pédah rarasaan mah kungsi
taun dalapan puluhan ngilu sawala siga kitu. Moal béda meureun. Cék pikirna
naha nya ukur sawala jeung sawala wé, iraha prakna atuh?
Loba
nu nanya téh, kitu wé, aya nu nanya kumaha mimitina pangna kataji ku pantun,
kumaha diajarna, dimana guguruna.
Aki
Oléh ngajawab satarabasna, ngan unggal tungtung jawaban sok diémbohan ku “Sagala
rupi gé kedah junun kedah panceg, ulah galideur ku deudeuleuan, ulah kasibat ku
rarasaan, ulah kabengbat ku rarampaan, ulah aya gindi pikir.”
Aya
nu nanya kunaon pangna Aki Oléh nyebatkeun salaku juru pantun tos lekasan, tos
teu aya. Aki Oléh ngajawab :”Aki téh tos kolot Adén, tos rémpo, boh awak boh
pikiran, kedah digentos ku nu anom, ku nu bengras kénéh titingalan, nu seukeut
kénéh pangreungeu, ku nu kiat kénéh lila sila andeprak, nu tara pohoan, aki mah
rek ngajémprak wé ngarautan awi keur nyieun boboko keur ngabayuan hirup sapopoé.”
Dur
lohor, jirangan Aki Oléh sawala geus anggeus. Aki Oléh lungsur ti pakalangan,
ngajugjug ka masigit, ngadon solat lohor heula méméh mulang ka Cangkudu, husu
ngadu’a, nyieuhkeun pipikiran nu nganteng kénéh kana kacapi, teu ngabibisani tina
kacapi meunang bagja, tina kacapi meunang darajat. Ngan aya nu teu dilisankeun
téh yén jadi juru pantun jaman ayeuna mah asa moal manggapulia. Eta pisan nu
jadi alesan, welasan taun kaliwat, sanggeus tara aya nu nanggap pantun, Aki
Oleh pindah pileumpangan jadi tukang nyieun boboko bari pindah ti Rancaoray ka
Cangkudu, lir miceun salasah■
(Dimuat dina
Tribun Jabar Salasa 14 Feb 2012, Rebo 15 Feb 2012, Kemis 16 Feb 2012)
No comments:
Post a Comment