SEKE BENTANG

Ku : MAMAT SASMITA

  

Kebon nu bapana suwargi téh kawilang lega, cenah aya kana opat ratus tumbakna. Dipelakan sagala rupa, aya tangkal nangka, rambutan, buah gedong, kadongdong, sawo jeung rupa-rupa deui. Dina sisi gawir dipelakan ku tangkal muncang, geus kolot tangkal muncang téh, da gedéna méh satangkeup. Mun tangkal muncang keur buahan, Kang Sabri jaman keur budak kénéh, sok pahibut jeung batur sasamana mulung muncang jaluna. Muncangna sok dipilihan nu panggedéna, keur kokojo mun ngadu muncang. Kang Sabri gé kungsi boga muncang kameumeutna dilandina gé Si Banténg, lantaran uratna ranteng kaciri tingjarendol, tara éléh mun diadukeun téh. Awak muncangna geus leucir balas dikosok ku muncang nu éléh, hérang semu hideung. Dina gawir dipelakan ku awi, aya gombong, aya haur, aya awi tali, tamiang deuih. Tamiang kacida lantasna, mindeng aya nu ménta, keur suling cenah, aya nu keur nyieun sumpit gé. Handapeun rungkun awi aya cai séké, caina ngageledeg, ngocorna gedé sagedé cangkéng kolot, disebutna Séké Béntang, cenah mah nelah disebut Séké Béntang téh pédah euweuh deui nu nandingan keur ukuran salembur mah. Caina ngaburial, hérang jeung ongkoh tara ngurangan najan keur halodo entak-entakan gé. Aya deuih nu nyebutkeun majar ayana Séké Béntang téh sanggeus aya béntang murag didinya. Teuing bener teuing henteu.

Kang Sabri ngajogo, ngadon cingogo dina galengan bari neuteup Séké Béntang. Cai ngaburial tina jero taneuh teu eureun-eureun. Aya budah cai laleutik ting siriwik marengan gurat cai lantaran ditoélan ku tungtung jukut nu ngarumbay.. Kang Sabri neuteup ka tonggohkeun, timana datangna cai? Teu kajawab. Kang Sabri neuteup ka tonggohkeun, tatangkalan hirup kaomé di tanah indungna. Kang Sabri neuteup ka tonggohkeun, kaciri Gunung Sawal ngabedega. Kang Sabri neuteup ka lebak, sawah mayakpak. Kang Sabri neuteup ka lebak, balong nu pinuh ku lauk. Kang Sabri neuteup éngkang-éngkang nu seserebetan luhureun cai, kalan-kalan kaciri peupeundeuyan nyurudut dina dasar kulah.

Cai ngamalir ka wétankeun, sawaréh dipéngkolkeun kana bak rada manjang nu geus ditémbok, weweg, kahandapna aya pancuran genep, paranti urang lembur nyeuseuh, mandi jeung gégéroh.

Cai dibagi-bagi, ka sawah lega, aya nu ka sawah nu haji Sobirin, ka sawah kang Dana, ka sawah Ma Inung, ka sawah Bi Iis, ampir sakabeh sawah kabagean cai. Aya kamalir cai nu geus ditémbok, najan témbokna sawaréh geus ruksak, brasna ka pasantrén Ajengan Falah. Caina keur santri santri di dinya ti mimiti wudu, mandi, nyeuseuh, nepi ka ngaliwet, kabéh caina ti Séké Béntang.

“Kudu kumaha atuh nya,” kitu gerentes haté Kang Sabri bari jung nangtung, tuluy leumpang mapay galeng, dampal suku cipruk ku cai ibun.

Dongéng emana, dongéng nu tatalépa ti kolot baheula, cenah di béh tonggoh téh baheula mah rembet ku rungkun saliara jeung kungsi aya tangkal reunghas. Basa jaman gorombolan taun limapuluhan, kungsi aya gorombolan ajrét-ajrétan sababaraha jelema, siga jalma kurang saeundan. Sihoréng gorombolan téh nyumput dina rungkun handapeun tangkal reunghas, gorombolan teh barengep, gégétrét jeung walahwah-weuleuhweuh. Atuh gorombolan téh tinggal ditéwak ku tentara. Tangkal reunghas mah kawentar tangkal nu aya racunna, geutahna matak ateul jeung baréntol, kituna téh teu ka unggal jalma, ka nu teu kuateun wé sok alergi.  Ayeuna mah tangkal reunghas téh geus euweuh, teuing ka mana, duka aya nu nuar duka paéh sorangan. Nu ngajungiring téh tangkal loa, nepi ka tempat nu ngaburial cai téh sok disebut Séké Loa tapi kawentarna mah disebut Séké Béntang. Cék emana kénéh, sababaraha kali aya pertempuran antara gorombolan jeung tentara, nu maotna gé loba, malah bugangna aya nu ngambang dina kulah Séké Béntang. Matakna baheula mah Séké Béntang téh disebut sanget, langka aya jelema nu wani ngulampreng. Ramé deui sanggeus gorombolan euweuh, jeung sanggeus aya pancuran.

Tanah éta téh tanah warisan, meunang bibilintik akina ladang ngajual minyak keletik, nya palebah Séké Béntang pisan akina baheula nyieun minyak keletik téh. Kawentar minyakna hadé, tara bau tengi, éta meureun pédah caina nu dipaké nyieun cipati tina Séké Béntang nu beresih tur hérang canémbrang. Teuing palebah mana baheula akina nyieun sasaungan keur hawu keur ngagodog cipati, sigana palebah tajug ayeuna. Da enya deukuet pancuran téh disadiakeun tajug meunang réréongan batur salembur, tempat keur solat nu tas magawé sawah, atawa tempat eureun nu lalar liwat nu tas ti dayeuh. Dua minggu kaliwat tanah téh aya nu nawar, nawarna kawilang hadé, regana kawilang onjoy mun dibandingkeun jeung harga pasaran tanah didinya. Nu nawar tanah téh datangna dibaturan ku juru tulis desa, teuing urang mana ngan lamun ningali papakéanana mah sigana urang dayeuh. Duka teuing keur naon, aya urang dayeuh hayang meuli tanah di pilemburan, malah juru tulis désa mah semu nu maksa sangkan dijual. Kang Sabri teu buru-buru ngawaro, da enyana kudu badami heula jeung indungna, jeung adina. Najan sasat dirina jadi pupuhu kulawarga, tapi teu bisa nyieun kaputusan kitu baé, najan indungna jeung adina masrahkeun kana putusan dirina.

Kadéngé kénéh omongan indungna “Ema mah kumaha manéh wé Sabri, da manéh téh tangtu boga tinimbangan mana nu alus mana nu goréng, ngan peupeujeuh ladang ngajual tanah téh ulah nepi ka béak, kudu dipikiran keur adi manéh sakola, jeung ongkoh deuih bisi manéh rék kawin, pék éta dijadikeun modal.” Ari cék adina mah kumaha akang wé cenah. Ngadéngé omongan indungna jeung adina téh kalah nambah bingung. Inget ku loba conto nu ngajual tanah warisan téh lain tambah menyat tapi lolobana mah kalah hirupna tambah walurat, kitu gé meureun pédah asa meunang rejeki dadakan teu ngarasa meunang hésé capé, antukna sok dipaké monyah-monyah.

Bari kekepruk meresihan reumis nu napel dina bulu bitis, Kang Sabri ngincig leumpang balik ka imahna. Maké baju gé milih nu pangberesihna, lain baju paranti ngojég, rap dijékét. Panon poé nu kakara meleték, karasa haneut. Motor paranti ngojég dihurungkeun, dipanaskeun, tuluy laju, lain ka pangkalan ojég, tapi ka pasantrén, niatna mah rék manggihan Ajengan Falah. Blus ka pasantrén téh lain langsung nepungan Ajengan Falah, kalah léos ka kamar mandi, ka pacilingan, laha loho, kawas nu ngaroris. Teu asa-asa, teu tumamu da Kang Sabri téh kungsi masantrén didinya. Ningali cai nu ngagélénggéng hérang tina pancuran, terus wé wudu, niatna rék ngadon salat duha di masjid, geus manjing waktu bari ngilikan arloji dina leungeun katuhuna. Enya cai hérang téh kabéh gé asalna ti Séké Béntang. Meureun aya puluhna boa ngaratus santri nu ngadon mandi, nu ngadon wudu, nu ngadon nyeuseuh tina cai nu asalna ti Séké Béntang, kaasup adina, apan unggal soré gé sok ngadon ngaji di dieu. Bérés solat duha di masjid, terus ngoloyong ka bumina Ajengan Falah, ngahaja moro isuk-isuk, méméh anjeuna ngawulang.

“Asa rareuwas mama mah,….” Kitu cék Ajengan Falah.

Derekdek Kang Sabri nyaritakeun bangbaluh haténa, utamana nyaritakeun tanah nu aya Séké Béntangna rék aya nu meuli, kalawan regana onjoy. Ditungtungan ku ngomong “Mama, abdi mah émut kana kasauran pun bapa suwargi, nu ngomat-ngomatan sangkan cai nu ngamalir ka ieu pasantren kedah dijaga, ulah dugi ka teu ngocor caina.” 

Ngadéngé omongan Kang Sabri kitu téh, Ajengan Falah calikna rada ngiser jeung semu ngalenggak, sajongjongan mah teu lémék, ngahuleng siga nu ngaraga meneng. Geus rada lila pok ngomong “Mama mah kasebutna nu dibéré, aya ngocor caina meureun dimangpaatkeun atuh lamun teu ngocor, nya kumaha deui, rék usaha wé, da barudak santri kudu tetep bisa wudu, kudu bisa mandi, kudu bisa nyeuseuh, ulah jadi budug alatan teu mandi, ulah caludih alatan hésé nyeuseuh baju, komo mun nepi ka teu wudu mah.”

Kang Sabri saduk-saduk teu aya maksud rék ngagareuwahkeun emutan Ajengan Falah, nepungan téh itung-itung ngalubarkeun bangbaluh haté jeung nanyakeun mun ngajual barang warisan kumaha aturanana.

Cek Ajengan Falah “Sukur ujang, mama diajak ngobrolkeun masalah ieu, jeung mama nganuhunkeun duméh ujang mikolot kénéh ka mama.” Tidinya gorolang Ajengan Falah mere piwuruk ka Kang Sabri, utamana mah kudu ngamulyakeun nu jadi kolot, ari perkara ngajual barang warisan boh tanah boh naon baé teu jadi halangan, ngan kudu geus puguh bagianana jeung ladang tina barangjual téh kudu dipaké nu mangpaat atawa keur kahadéan. Terus Ajengan Falah ngadu’a sangkan pamaksudan Kang Sabri tinekanan, kalawan lancar. “Ujang, engké mun rék rarabi ulah poho béjaan mama!”

“Kantenan mama, da ka saha deui abdi nyuhunkeun piwuruk téh,” kitu tembal Kang Sabri.

Bérés nepungan Ajengan Falah, kang Sabri ngadius nyemprung ka kalérkeun niatna rék nepungan ka haji Sobirin, nu boga sawah panglegana, nu dicaian ti Séké Béntang.     

Ngobrolna jeung haji Sobirin mah kang Sabri téh teu papanjangan, ngan ukur nepikeun yén tanahna nu aya Séké Béntangna aya nu nawar, urang dayeuh.

“Bilih cios diical ku abdi, bilih sawah téh kapayun mah kasaatan.” Ngadéngé kitu téh haji Sobirin teu loba omong, ngan kaciri siga nu rada hanjelu. Poé éta mah Kang Sabri henteu ngojég, kitu wé manggihan kabéh nu baroga sawah atawa balong nu caina ti Séké Béntang.

Heuleut sababaraha poé ti harita, pangeusi lembur obyag ku carita Séké Béntang rék dijual. Ngung-ngeng ti ditu ti dieu, biasa carita sahasta jadi sadeupa téa. Lolobana pakumaha-kumaha, kumaha lamun pancuran umum ditutup, kumaha lamun cai nu ka pasantrén dipendet, kumaha mun sawah kagaringan. Malah aya nu togmol ngomong majarkeun nu baroga sawah lega nu boga balong lantaran caina ti Séké Bentang, kuduna mah aya pamulang tarima ka nu méré cai. Aya deuih nu ngomong majar nu rék meulina téh jalma ti dayeuh, jelema gedé, engké caina rék diakut ku téngki, keur pausahaan nu nyieun cai keur nginum, nu diwadahan dina botol jeung gelas pelastik, mun enyaan kitu téh rék barempug warga sakampung rék udunan, keur meulina. Cenah urang dayeuh mah hawek sagala diduitkeun.  

Bébéné Kang Sabri gé nanyakeun, padahal imahna téh teu  salemburna, kawilang jauh, tapi jadi nyahoeun, duka teuing ti mana meunang béja.

“Kang, naha leres akang badé ngical tanah nu aya Séké Béntangna?”

“Ari niat pisan ngajual mah can buleud, keur ditimbang-timbang kénéh.”

“Kanggo naon artosna?”

Ngadéngé pananya siga kitu, Kang Sabri malik neuteup ka bébénéna, siga nu hayang ngajugjugan jero-jero haténa.

“Keur urang kawin.” Kitu jawaban Kang Sabri. Jep jempling lir gang katincak, ukur hawa tiis nu karasa ngagalasar kana kulit. Sanggeus rada lila paheneng-heneng, Kang Sabri ngomong siga nu ngabudalkeun eusi hatena.

“Yum, sanggeus bapa akang ngantunkeun, sasatna akang nu jadi pupuhu kulawarga, akang rido balik ka lembur sangkan bisa nungguan ema nu geus kasebut sepuh, nepi ka kuliah akang bangkar. Akang rido panghasilan tina ngojég keur biaya adi akang sakola. Yuyum mah leuheung bisa namatkeun najan ukur diploma, atuh gawé geus boga. Yum,…daék teu mun ku akang diajak bajuang nu bakal karasa peurih ngawelah rumah tangga sangkan anak urang boga harepan?”

Yuyum, bébéné Kang Sabri, ngajawabna ukur unggeuk jeung ngucek-ngucek ramona sorangan.    

“Yum, hayu ayeuna urang ka Séké Béntang, meungpeung soré kénéh.”

Satepina ka Séké Béntang, loba kénéh nu rék mandi di pancuran, atuh datangna Kang Sabri jeung bébénéna pada ngeuleuh-ngeuleuh majarkeun aya widadari badé ngaroris leuwi sipatahunan. Kang Sabri jeung Yuyum mah tonggoy wé bari pupuntenan.

“Tuh Yum, tingali éngkang-éngkang ngabagéakeun urang duaan. Iraha nya akang jadi éngkang-éngkang ngadon ngojay bareng jeung Yuyum.” Yuyum ukur seuri leutik jeung nyiwit deudeuh ka Kang Sabri. Kang Sabri tutunjuk kana sawah indungna, kana wates tanah, cenah ti sawah éta bisa dahar sapopoé. Teu lega sawah nu indungna mah ukur mahi sausum di dahar ku tiluan. “Yum hayu urang kumpulkeun anak urang, urang didik sina jadi jendral, sina jadi panalungtik, sina jadi jalma wanian, sina jadi tukang ngalalana, nu bisa ngitung legana dunya, nu bisa ngitung legana langit, urang jadikeun Séké Béntang tempat ngamimitian hirup jeung pangharepan.”

“Geuning siga dina iklan,” cék Yuyum.

“Béda Yum, harepan mah lain tina susu kaléng, tapi tina susu nu jadi indung, tina lemah cai nu dimumulé.”

Tuh itu rungkun awi, tuh itu rungkun saliara, éta nu bakal méré pangharepen. Yuyum dibawa kukurusukan nanjak ka tonggoh, tah ieu kebon, tina tangkal jéngkol, tina tangkal rambutan, tina tangkal nangka, tina tangkal manggu, tina tangkal peuteuy nu bakal méré pangharepan keur anak kahareupna, jeung keur nyakolakeun nu jadi adi. 

Tuluy Kang Sabri ngabamblam, dina sawah nu indungna sawaréh rék dipelakan kangkung, diatur sangkan bisa kaala unggal minggu, jualeun ka pasar. Atuh deukeut imahna rék melak waluh léjét nu lega,sarua jualeun ka pasar. Handapeun tatangkalan gedé rék nyieun petétan, binih tatangkalan nu loba rupana,  bibit tangkal huni, sawo, samolo, kadu, manggu, kahayang mah kabéh bubuahan nu aya di tatar Sunda kabéh aya bibitna, jualeun ka urang dayeuh.

Béja Séké Béntang rék dijual ladang ngajualna rék dipaké kawin beuki nerekab. Komo sanggeus ka imah Kang Sabri aya tamu urang dayeuh, aya kana sapuluh jelemana, mobilna gé aya dua, mobil aralus wungkul. Tamu téh kabéh diiringkeun ka Séké Béntang. Kang Sabri mah teu loba omong, malah kasebut beuki numpi, mun aya nu nanya cukup ku ngajawab duka bari diémbohan ku nyebut tambah lieur abdi mah. Komo sanggeus Kang Sabri jeung Yuyum, ngulampreng ka Séké Béntang, béja téh tambah sahéng yén Kang Sabri téréh kawin, hartina Séké Béntang téréh dijual. Nu kacida élésékéng mah haji Sobirin, da enya mun seug téa mah Séké Béntang dijual tuluy caina dikunjal maké mobil téngki dibawa ka dayeuh, meureun sawah nu tadina léndo téh bakal garing, bakal gambrung. Nepi ka hiji poé mah haji Sobirin ngahaja nepungan ka Kang Sabri, nepi ka ragrag ucap unggal panén jeung unggal ngabedahkeun balong rék méré bagian ka Kang Sabri, cenah éta téh kasapukan ti unggal nu boga sawah jeung nu boga balong. Kang Sabri ukur ceuleumeut ngadéngé kitu téh bari ngomong “Nganuhunkeun pisan kana kasaéanana, saréatna mung abdi sareng bapa nu nyakséni kana ieu cariosan téh, hakékatna mah tangtos pangéran nu murbéng alam gé sami nyakséni.”

“Ih enya kitu pisan da bapa gé rido lillahitaala, kahayang bapa mah ulah nepi ka dijual.”

Kang Sabri buru-buru ngajawab “Numawi abdi mah tambih bingung ieu téh, margi sepuhna Yuyum tos nanaroskeun baé.”

Enya wé, jangjina haji Sobirin teu nyalahan, da buktina sabérés panén, ka imah Kang Sabri aya nu ngirim paré sababaraha karung, atuh lauk emas gé mindeng nampa najan teu loba ukur sakilo atawa dua kilo, majarkeun téh sakadar lulumayanan. Lila-lila béja soal Séké Béntang rék dijual rada niisan, aya éta gé harewos bojong mah cenah nu rék meulina keur aras-urus paijinan, ngurus perkara nu kitu lain waktu nu sakeudeung. Nepi ka waktuna Kang Sabri pruk kawin, Séké Béntang tetep teu dijual, pangna buru-buru kawin lantaran kolotna Yuyum geus ngadongsok, majarkeun bisi keuna ku pitenah. Duka teuing timana Kang Sabri boga duit keur modal kawin, euweuh béjana. Kariaan kawinan téh teu burung ramé, béas panyambungan jul-jol ti ditu ti dieu, aya nu méré hayam, malah aya nu méré domba, geus puguh ari lauk cai mah. Santri-santri ti pasantrén Ajengan Falah mah dialeutkeun bari papada nyuhun suluh. Atuh mokaha béas teu kudu meuli, hayam, domba mah loba nu teu kapeuncit kitu deui suluh sésana ngabugbrug kénéh.

Aya nu nanya ka juru tulis désa perkara Séké Béntang dina waktu kariaan kawin Kang Sabri, di jawabna tandes pisan “Teu cios diical, da nu bade mésérna mundur margi abot saratna.”

“Naha naon saratna téh?”

“Kedah nawis perjanjian di payuneun notaris nu eusina moal ngakut cai sanaos mung sagelas pelastik.”  Ngadéngé jawaban kitu téh nu nanya unggut-unggutan.

Ari Ajengan Falah mah sigana geus surti ti anggalna kénéh yén Kang Sabri ngagegedékeun béja Séké Bentang rék dijual téh aya maksud lain, nyaéta supaya nu baroga sawah nu dicaian ti Séké Béntang, mantuan kana pangabutuh Kang Sabri keur kawin. Bisaan budak téh ménta ku cara lemes, kitu gerentes haté Ajengan Falah, ngan buru-buru istigfar bisi dianggap suudon.

Dina waktuna oléng panganténan, Kang Sabri nangkeup Yuyum bari ngaharéwos “Hayu Yum, urang laksanakeun hayang boga budak pijéndraleun téh.”

Yuyum ngadilak.

(Dimuat di Tribun Jabar Salasa 17/9/2013, Rebo 18/9/2013, Kemis 19/9/2013)