Dina basa Sunda salian kecap sirah aya deui kecap séjén nu saharti nyaéta mastaka (basa lemes) jeung hulu. Sirah bagian tina anggahota awak jelema nu dianggap pangpentingna jeung deuih simbol kahormatan. Hal ieu téh kagambar dina sababaraha kecap jeung babasan saperti panghulu nu hartina kapala urusan agama Islam di kabupatén jaman baheula, huluwotan hartina sungapan atawa tempat ngocorna cai ti walungan ka susukan, hulujurit hartina gegedug perang kalan-kalan sok disebut hulubalang. Babasan séjén saperti nyanghulu ngalér hartina geus maot, asa nyanghulu ka jarian hartina teu ngeunah rasa lantaran kudu ngadunungan ka nu sahandapeun pangartina.
Lantaran sirah téh bagian nu penting dina awak jelema, ku kituna pantes lamun ngarasa kudu aya nu ngalindungan, mun kapanasan atawa kahujanan kudu di halangan, kitu deui sirah rajeun maké hiasan. Ari keur ngalindungan sirah aya nu disebut topi, dudukuy jeung sajabana ti éta. Ari keur hiasan aya nu disebut makuta.
Hartina makuta cék kamus basa Sunda Danadibrata mah nyaéta sabangsa tutup sirah raja tina emas ditarétés ku inten berlian, kecap makuta asalna tina basa Sangsekerta. Makuta lain ngan sakadar banda keur nutupan sirah tapi deuih lambang kakawasaan, lambang kaagungan boh keur raja boh keur karajaan.
Rupa-rupa ngaran alat keur nutupan sirah ti mimiti dudukuy cetok, dudukuy beletok, dudukuy samak, dudukuy capyo, bendo, totopong, ketu, udeng, iket, kopeah nepi ka topi jaman kiwari. Cék kolot baheula ulah sok maké dudukuy di jero imah, pamali, matak kabentar gelap keur éréng-éréngan.
Tutup sirah lain ngan sakadar fungsi praktis tapi deuih sok jadi identitas nu makéna. Dina budaya Sunda, tutup sirah nu jadi identitas téh salah sahijina nyaéta iket. Béhna geuning iket téh lain ngan sakadar keur ngabaguded sirah tapi loba wanda jeung hartina. Upamana di masarakat Baduy, aya nu maké iket kelir bodas, aya deui nu make kelir semu hideung, tangtu éta téh aya maksudna. Aya nu nyebutkeun éta téh completio oppositorum, kasadaran yén dunya téh alam papasangan, aya beurang aya peuting, aya lalaki aya awéwé, aya poék aya caang.
Kecap iket boa saharti jeung ikat dina basa Indonesia, pédah éta dipaké meungkeut sirah. Ari cék kamus basa Sunda mah iket téh hartina totopong atawa ukuran lawon nu rubakna sarua jeung keur nyieun totopong, masagi, kurang leuwih rubak jeung panjangna sameter. Rupa-rupa ngaran jeung wanda iket, aya iket sasawit nyaéta iket jeung samping kebat sawanda motif batikna, iket tongtong nyaéta iket nu dibatik ngan sisina wungkul ari tengahna ngagebleg hideung atawa sisina hideung sedengkeun tengahna konéas konéng.
Demi wandana aya iket lohén, iket barangbang semplak atawa iket runday, iket kuda ngencar, iket parékos (nangka, jéngkol) atawa paros, iket porténg jeung sajabana ti éta. Iket lohén cék Danadibrata mah potongan diiketna santri nu ti hareup mébér rubak, aya deui nu nyebutkeun iket lohén teh gabungan tina iket parékos nangka jeung parékos jéngkol. Kecap parékos hartina tungtung bubungkusan nu semu diparieuskeun jeung diringkeskeun, kitu deui dina iket parékos hartina bagian lawon iket juru tilu nu asalna ngambay ka tukang ditarik ka hareup nepi ka nutupan sirah.. Iket kuda ngencar cék sakaol mah leuwih loba dipaké ku budak ngora, lantaran cara makéna leuwih gampang jeung kacirina dinamis. Iket barangbang semplak loba dipaké ku para jawara atawa ku bandar munding éta téh jaman baheula. Kiwari asa mindeng deui ningali nu maké iket, duka ngan sakadar panineungan atawa hayang jadi ciri atawa identitas téa. Lajuning laku tutup sirah ti bihari nepi ka kiwari, ti udeng, ketu, totopong, kopéah nepi ka bolostrong pisan ganti ku golep sahédeng ngalap kana mode potongan buuk. Gunta-ganti tutup sirah luyu jeung robahna jaman.
***
Antara iket jeung kumis kuya mah euweuh kakaitanana, ongkoh deuih kuya mah asa henteu kumisan. Kumis kuya nu dimaksud téh nyaéta kumuh miskin (kumis) jeung kumuh loba pakaya (kuya). Alak ilik kana kamus basa Sunda sugan manggih kecap kumuh, weléh teu manggih, nu aya téh kecap keumeuh. Kumuh cek kamus basa Indonesia mah hartina kotor, cemar, demi keumeuh dina kamus basa Sunda hartina geuleuh, sarupaning kokotor. Ningali kitu mah antara kumuh jeung keumeuh téh hartina meh sarua. Parandéné kitu di ieu tulisan rék tetep wé maké kecap kumuh, lain nanaon pédah wé nyebut keumeuh téh sok ras inget ka Cikeumeuh, tempat uubar nu boga kasakit jiwa.
Aya sababaraha indikator keur daérah nu disebut kumuh di kota gedé diantarana gegek atawa loba pangeusina, lahan jeung wangunan nu heureut sarta kualitas sarana prasarana nu goréng nu nyampak di daérah eta tur tingkat atikan kawilang handap bari jeung panghasilan ukur cukup sahuap sakopeun saharita. Pola hirup sosial, ekonomi tradisional katut budayana ganti baju kalawan radikal sanggeus asup unsur modernitas nu tuluy tumuluy. Gurat wates antara tradisional jeung modern méh teu kaciri ngan nu eces masarakat kumuh beuki kadéséh kalan-kalan di-éksploitasi ku gaya hirup nu konsumtif nu jadi ciri masarakat urban (masarakat kota).
Di Bandung nu disebut daérah kumuh kawilang loba, cék béja mah méh aya di unggal kalurahan nu pangparnana aya di 47 kalurahan. Najan nu aya di daerah kumuh teh can tangtu miskin. Sabab nganjrekna didinya ngan usum-usuman, salila nganjrek di Bandung éta mah usaha, hasil usahana disetorkeun ka lemburna nya nu kieu nu disebut kuya. Nu jadi masalah mah nu bener bener kumuh miskin, jalan kacida leutikna nepi ka pasaran ge hésé asup, gegekna wangunan leuwih ti 100 unit unggal héktar. Panghasilan unggal kapala kulawarga kacida leutikna, sahuap sakopeun teh lain ukur babasan. Sanitasi kacida gorengna, kitu deui atikan keur barudak, da meureun tong boro mikirkeun keur atikan dalah keur dahar sapopoé gé walurat.
Kuduna éta téh tanggung jawab pamaréntah, da ngan pamaréntah nu boga anggaran ti nagara. Dipikir mah karunya ka pejabat pamaréntah téh loba pisan gawéna jeung loba nu kudu dipikiran. Ngan sok mindeng keuheul ka pejabat pamaréntah téh pédah cék béja lolobana nu jadi walikota, bupati atawa gubernur téh kabaud kana perkara hukum utamana perkara korupsi. Kahayang mah cik atuh ari di Tatar Sunda mah sing balener gawé téh, kudu jujur jeung amanah ambih rahayat raharja.
(Di muat dina Cupumanik No.91 Pebruari 2011)
No comments:
Post a Comment