NAJAN basa Sunda remen dipikamelang, teu wudu aya pikareueuseunana. Malah aya mahasiswa ti nagara deungeun nu kungsi nyaritakeun yen upama dibandingkeun jeung seler sejen nu aya di Indonesia, urang Sunda mah leuwih onjoy dina ngamumule basana. Kapan basa Sunda ten diajarkeun di sakola-sakola, malah ti mimiti sakola dasar tepi ka sakola lanjutan.
Ari masarakatna kalan-kalan sok siga nu sabalikna. Mindeng ari nyaritakeun kabeungharan dina widang s
ejen mah, upamana hal tutuwuhan atawa sasatoan nu ilang. Eta sok jadi isu nu ngageunjleungkeun. Ari basa mah siga nu teu pati dipalire, dina harti kana masalah basa mah beda tanggapanana. Naha ieu teh pedah basa mah unggal poe ge katangen, tepi ka balarea teu sadar yen basa teh kaasup kabeungharan budaya?
Eta antarana nu dipadungdengkeun dina Sawala Bulanan Pusat Studi Sunda (PSS), Juma'ah, 8 Agustus 2008. Panyaturna duaan: Cece Sobarna (CS) dosen Fakultas Sastra Unpad, jeung Cece Hidayat (CH), guru basa Sunda SMP Negeri 13 Bandung.
CS ngadadarkeun kumaha paehna hiji basa. Aya dua rupa pola: lantaran maehan maneh (langua¬ge suicide) jeung lantaran aya nu maehan (language murder). Ari tahapanana ngawengku 1. Aya gejala pikeun lastari (potentially endangered languages') basa nu sacara sosial jeung ekonomi kaasup minoritas tur meunang tekenan gede ti nu mayoritas, mayoritas di dieu dina harti jumlah populasi (penduduk) nu masih make basa indung. 2. Bakal lastari (endangered languages) basa nu kondisi obyektifna euweuh deui nonoman nu bisa nyarita ku basa indung. 3. Geus kaerong bakal lastari (seriously endangered languages) panyatur eta basa geus karolot leuwih ti 50 taun umurna. 4. Sakarat (moribund languages) panyatur umurna geus leuwih ti 70 taun. 5.Lastari (extinct languages) panyaturna ngan tinggal saurang siga basa Mapia di Papua.
CS tuluy ngadadarkeun posisi basa Sunda aya dina tahapan asup kana basa nu teu aman tapi asup kana tahapan mundur (eroding') atawa bisa bae asup kana tahapan kaayaan ajeg ngan bakal lastari (stabl
e but threatened).
Urang Sunda dina kahirupan sapopoe kaasup masarakat nu ngagunakan dwibasa atawa multibasa. Lian ti make basa Sunda, tangtu ngagunakeun basa nasional. Ku kituna, tangtu bakal silih elehkeun. Lumrahna kitu minangka pangaruh tina amprokna dua basa atawa leuwih. Mana komo jeung basa deungeun, upamana basa Inggris nu geus disebut basa internasional. Katangen dina iklan, apan sakitu lobana nu marake basa Inggris.
Mun dipersentasekeun mah kurang leuwih 85% masarakat Indonesia masih keneh ngagunakeun basa indung dina kahirupan sapopoe najan beuki ngurangan. Patalina jeung basa nasional, basa daerah boga fungsi pangrojong kana basa nasional, basa panganteur di sakola pikeun ngalancarkeun lumangsungna pangajaran basa nasional jeung pangajaran sejen, sumber kabeungharan pikeun ngeuyeuban kekecapan basa nasional.
Hal ieu geus dijamin ku UUD 45, Pasal 32 jeung Pasal 36 nu unina (1). Nagara ngamajukeun kabudayaan nasional dina ketak peradaban dunya bari ngajamin kabebasan masarakatna pikeun miara sarta ajen inajen budayana. (2). Nagara ngajenan jeung miara basa daerah minagka kabeungharan budaya nasional.
Atuh dina hiji seminar ngeunaan politik basa, disebutkeun yen basa daerah teh boga fungsi: lambang kareueus daerah, lambang indentitas daerah, alat komunikasi kulawarga jeung masarakat sabudereunana, pangrojong budaya daerah jeung basa nasional tur pangrojong sastra daerah jeung sastra Indonesia.
Pikeun miara basa Sunda pamarentah daerah Jawa Barat geus boga tanggung jawab ku ngagelarkeunana Perda No.5/2003 ngeunaan miara basa, sastra katut aksara Sunda. Lantaran geus puguh jenglengan dasar hukumna, Disdik Jawa Barat boga kawajiban pikeun nangtukeun kawijakan operasionalna, Ti taun 2006 Disdik Jabar geus ngaluarkeun calecer (pedoman) kurikulum mata pelajaran Bahasa jeung Sastra Sunda dumasar kana Surat Kaputusan Gubernur Jawa Barat No.423/Kep.674-Disdik/2006.
Dina emprona ngalaksanakeun pangajaran basa Sunda CH boga pangalaman loba reregedna, tapi najan kitu tetep dilaksanakeun bari satekah polah ngungkulanana. Siswa ngalaksanakeun rupa-rupa kagiatan nu patali jeung makena basa Sunda kayaning kagiatan pancaindra, kagiatan rohani, jeung jasmani gumulung dina hiji beungkeutan nu teu bisa diwiji-wiji.
Upama kagiatan kaparigel ngolah basa kayaning ngaregepkeun, nyarita, maca jeung nulis. Kagitan pancaindra mah mangupa panenjo, pangrasa, pangragap, pangrungu, pangambeu. Dina prakna kudu aya olah pikir, rasa, imajinasi, ingetan, asosiasi atuh gerak anggahota awak, suku, leungeun, sirah jste. Ari kagiatan pikeun ngabeungharan wawasan sastra Sunda mindeng aya kagiatan nu sipatna apresiasi sastra jeung ekspresi sastra tur nyieun karangan,
CH nu sapopoena ngawulang basa Sunda di SMP Negri 13 Bandung, mindeng ngarasa aya rereged dina ngalaksanakeun tugasna. Di antarana siswa teh lolobana ti perkotaan, upamana ti Bandung. Kasang tukang kulawarga siswa geus loba teu make basa Sunda minangka basa indung dina kahirupan sosialna sapopoe, boh di imah, di sakola boh di lingkungan sabudereunana.
Karasana barudak teh siga nu geus kaleungitan idealismeu dina nyarita basa Sunda. Salian ti eta Buku Bahan Ajar basa Sunda ceuyah didaragangkeun tapi palebah eusi jeung pamarekanana loba keneh nu wawayagon. Hal ieu kapanggih waktu buku buku basa Sunda dipeunteun ku Tim Penilai Buku Basa Sunda Disdik Jawa Barat, malah teu saeutik buku teh mun dipake jadi bahan ajar bakal nyasarkeun.
Hal sejenna, aya institusi (sakola) nu nganggap teu penting kana pangajaran basa Sunda. Buktina sanajan aya rengkolna Perda atawa SK Gubernur aya keneh sakola nu embung nyadiakeun waktu katut guruna pikeun pangajaran basa Sunda komo di tingkat SMU/SMK mah. Kitu deui guru basa Sunda, loba sakola nu nugaskeun guru teh lain nu boga kasang tukang pendidikan basa Sunda, siga nu tamba kawaranan bae. Atuh hasilna loba nu teu merenah ukur cukup nyumponan pangabutuh peunteun ulangan wungkul. Tarekah ngungkulan rereged nu karandapan ku CH dina ngalaksanakeun ngawulang di sakola, siswa teh lain ngan ukur ngapalkeun basa Sunda tapi dibawa ngambah kana kabeungharan basa Sunda nya ngaliwatan prakna upamana kumaha gerak suku, leungeun, eta kabeh aya basa Sundana, atuh kitu deui cara diuk nu kumaha disebut sila tutug, nyarande, emok, jste. Jadi barudak teh interaktif, lain sakadar apal tapi bari nyaho kumaha prakna.
Dina hal ngaronjatkeun apresiasi sastra, CH mindeng ngabringkeun barudak ka pagelaran drama, atawa nongton maca sajak ku pangarang moyan jeung deuih sok remen mere tugas ngawawancara ka budayawan Sunda. Jadi barudak teh lain bae ngudag peunteun nu hade tapi deuih aya idealisme nu tumuwuh yen basa teh identitas hiji seler nu perlu dimumule.
Pikeun sakola-sakola sejenna aya saran yen basa Sunda lain pangajaran nu wawayagon, tapi kudu enya-enya dilaksanakeun saluyu jeung profesi guru nu mere pangaweruh ka siswa. Mun ieu kasadar aya di unggal nu boga kawijakan di ungga! sakola moal kadenge ukur ngudag kurikulum tapi enya mere idealisme ka barudak pikeun mikacinta basa katut budaya Sunda.
Kacindekanana
Mindeng mireng kacapangan nu unina basa teh ciciren bangsa, leungit basana leungit budayana leungit bangsana. Ana kitu basa teh sine qua non, mutlak ayana pikeun hiji bangsa. Alloh Swt maparin kapinteran ka manusa di antarana kapinteran basa, atuh teu salah mun nyebutkeun ngamumule basa teh sarua jeung ibadah, ngalaksanakeun sunatullah.
Ceuk para linguis, basa teh sistim simbol sora nu arbitrer tur digunakeun pikeun komunikasi antar manusa, fenomena simbolis nu aya di sakuliah jagat lega dina gurat badagna mah sakabeh basa. Di sabudereun urang teh loba simbol, dina kahirupan sapopoe ge unggal waktu kudu nyanghareupan simbol, kudu ngahartikeun simbol, boh nu jolna ti alam, papada manusa, ti sasatoan, tutuwuhan, jste. Jadi kacida perluna basa dina kahirupan, teu salah mun disebutkeun basa teh ciciren bangsa.
Ari masarakatna kalan-kalan sok siga nu sabalikna. Mindeng ari nyaritakeun kabeungharan dina widang s
ejen mah, upamana hal tutuwuhan atawa sasatoan nu ilang. Eta sok jadi isu nu ngageunjleungkeun. Ari basa mah siga nu teu pati dipalire, dina harti kana masalah basa mah beda tanggapanana. Naha ieu teh pedah basa mah unggal poe ge katangen, tepi ka balarea teu sadar yen basa teh kaasup kabeungharan budaya?Eta antarana nu dipadungdengkeun dina Sawala Bulanan Pusat Studi Sunda (PSS), Juma'ah, 8 Agustus 2008. Panyaturna duaan: Cece Sobarna (CS) dosen Fakultas Sastra Unpad, jeung Cece Hidayat (CH), guru basa Sunda SMP Negeri 13 Bandung.
CS ngadadarkeun kumaha paehna hiji basa. Aya dua rupa pola: lantaran maehan maneh (langua¬ge suicide) jeung lantaran aya nu maehan (language murder). Ari tahapanana ngawengku 1. Aya gejala pikeun lastari (potentially endangered languages') basa nu sacara sosial jeung ekonomi kaasup minoritas tur meunang tekenan gede ti nu mayoritas, mayoritas di dieu dina harti jumlah populasi (penduduk) nu masih make basa indung. 2. Bakal lastari (endangered languages) basa nu kondisi obyektifna euweuh deui nonoman nu bisa nyarita ku basa indung. 3. Geus kaerong bakal lastari (seriously endangered languages) panyatur eta basa geus karolot leuwih ti 50 taun umurna. 4. Sakarat (moribund languages) panyatur umurna geus leuwih ti 70 taun. 5.Lastari (extinct languages) panyaturna ngan tinggal saurang siga basa Mapia di Papua.
CS tuluy ngadadarkeun posisi basa Sunda aya dina tahapan asup kana basa nu teu aman tapi asup kana tahapan mundur (eroding') atawa bisa bae asup kana tahapan kaayaan ajeg ngan bakal lastari (stabl
e but threatened).Urang Sunda dina kahirupan sapopoe kaasup masarakat nu ngagunakan dwibasa atawa multibasa. Lian ti make basa Sunda, tangtu ngagunakeun basa nasional. Ku kituna, tangtu bakal silih elehkeun. Lumrahna kitu minangka pangaruh tina amprokna dua basa atawa leuwih. Mana komo jeung basa deungeun, upamana basa Inggris nu geus disebut basa internasional. Katangen dina iklan, apan sakitu lobana nu marake basa Inggris.
Mun dipersentasekeun mah kurang leuwih 85% masarakat Indonesia masih keneh ngagunakeun basa indung dina kahirupan sapopoe najan beuki ngurangan. Patalina jeung basa nasional, basa daerah boga fungsi pangrojong kana basa nasional, basa panganteur di sakola pikeun ngalancarkeun lumangsungna pangajaran basa nasional jeung pangajaran sejen, sumber kabeungharan pikeun ngeuyeuban kekecapan basa nasional.
Hal ieu geus dijamin ku UUD 45, Pasal 32 jeung Pasal 36 nu unina (1). Nagara ngamajukeun kabudayaan nasional dina ketak peradaban dunya bari ngajamin kabebasan masarakatna pikeun miara sarta ajen inajen budayana. (2). Nagara ngajenan jeung miara basa daerah minagka kabeungharan budaya nasional.
Atuh dina hiji seminar ngeunaan politik basa, disebutkeun yen basa daerah teh boga fungsi: lambang kareueus daerah, lambang indentitas daerah, alat komunikasi kulawarga jeung masarakat sabudereunana, pangrojong budaya daerah jeung basa nasional tur pangrojong sastra daerah jeung sastra Indonesia.
Pikeun miara basa Sunda pamarentah daerah Jawa Barat geus boga tanggung jawab ku ngagelarkeunana Perda No.5/2003 ngeunaan miara basa, sastra katut aksara Sunda. Lantaran geus puguh jenglengan dasar hukumna, Disdik Jawa Barat boga kawajiban pikeun nangtukeun kawijakan operasionalna, Ti taun 2006 Disdik Jabar geus ngaluarkeun calecer (pedoman) kurikulum mata pelajaran Bahasa jeung Sastra Sunda dumasar kana Surat Kaputusan Gubernur Jawa Barat No.423/Kep.674-Disdik/2006.
Dina emprona ngalaksanakeun pangajaran basa Sunda CH boga pangalaman loba reregedna, tapi najan kitu tetep dilaksanakeun bari satekah polah ngungkulanana. Siswa ngalaksanakeun rupa-rupa kagiatan nu patali jeung makena basa Sunda kayaning kagiatan pancaindra, kagiatan rohani, jeung jasmani gumulung dina hiji beungkeutan nu teu bisa diwiji-wiji.
Upama kagiatan kaparigel ngolah basa kayaning ngaregepkeun, nyarita, maca jeung nulis. Kagitan pancaindra mah mangupa panenjo, pangrasa, pangragap, pangrungu, pangambeu. Dina prakna kudu aya olah pikir, rasa, imajinasi, ingetan, asosiasi atuh gerak anggahota awak, suku, leungeun, sirah jste. Ari kagiatan pikeun ngabeungharan wawasan sastra Sunda mindeng aya kagiatan nu sipatna apresiasi sastra jeung ekspresi sastra tur nyieun karangan,
CH nu sapopoena ngawulang basa Sunda di SMP Negri 13 Bandung, mindeng ngarasa aya rereged dina ngalaksanakeun tugasna. Di antarana siswa teh lolobana ti perkotaan, upamana ti Bandung. Kasang tukang kulawarga siswa geus loba teu make basa Sunda minangka basa indung dina kahirupan sosialna sapopoe, boh di imah, di sakola boh di lingkungan sabudereunana.
Karasana barudak teh siga nu geus kaleungitan idealismeu dina nyarita basa Sunda. Salian ti eta Buku Bahan Ajar basa Sunda ceuyah didaragangkeun tapi palebah eusi jeung pamarekanana loba keneh nu wawayagon. Hal ieu kapanggih waktu buku buku basa Sunda dipeunteun ku Tim Penilai Buku Basa Sunda Disdik Jawa Barat, malah teu saeutik buku teh mun dipake jadi bahan ajar bakal nyasarkeun.
Hal sejenna, aya institusi (sakola) nu nganggap teu penting kana pangajaran basa Sunda. Buktina sanajan aya rengkolna Perda atawa SK Gubernur aya keneh sakola nu embung nyadiakeun waktu katut guruna pikeun pangajaran basa Sunda komo di tingkat SMU/SMK mah. Kitu deui guru basa Sunda, loba sakola nu nugaskeun guru teh lain nu boga kasang tukang pendidikan basa Sunda, siga nu tamba kawaranan bae. Atuh hasilna loba nu teu merenah ukur cukup nyumponan pangabutuh peunteun ulangan wungkul. Tarekah ngungkulan rereged nu karandapan ku CH dina ngalaksanakeun ngawulang di sakola, siswa teh lain ngan ukur ngapalkeun basa Sunda tapi dibawa ngambah kana kabeungharan basa Sunda nya ngaliwatan prakna upamana kumaha gerak suku, leungeun, eta kabeh aya basa Sundana, atuh kitu deui cara diuk nu kumaha disebut sila tutug, nyarande, emok, jste. Jadi barudak teh interaktif, lain sakadar apal tapi bari nyaho kumaha prakna.
Dina hal ngaronjatkeun apresiasi sastra, CH mindeng ngabringkeun barudak ka pagelaran drama, atawa nongton maca sajak ku pangarang moyan jeung deuih sok remen mere tugas ngawawancara ka budayawan Sunda. Jadi barudak teh lain bae ngudag peunteun nu hade tapi deuih aya idealisme nu tumuwuh yen basa teh identitas hiji seler nu perlu dimumule.
Pikeun sakola-sakola sejenna aya saran yen basa Sunda lain pangajaran nu wawayagon, tapi kudu enya-enya dilaksanakeun saluyu jeung profesi guru nu mere pangaweruh ka siswa. Mun ieu kasadar aya di unggal nu boga kawijakan di ungga! sakola moal kadenge ukur ngudag kurikulum tapi enya mere idealisme ka barudak pikeun mikacinta basa katut budaya Sunda.
Kacindekanana
Mindeng mireng kacapangan nu unina basa teh ciciren bangsa, leungit basana leungit budayana leungit bangsana. Ana kitu basa teh sine qua non, mutlak ayana pikeun hiji bangsa. Alloh Swt maparin kapinteran ka manusa di antarana kapinteran basa, atuh teu salah mun nyebutkeun ngamumule basa teh sarua jeung ibadah, ngalaksanakeun sunatullah.
Ceuk para linguis, basa teh sistim simbol sora nu arbitrer tur digunakeun pikeun komunikasi antar manusa, fenomena simbolis nu aya di sakuliah jagat lega dina gurat badagna mah sakabeh basa. Di sabudereun urang teh loba simbol, dina kahirupan sapopoe ge unggal waktu kudu nyanghareupan simbol, kudu ngahartikeun simbol, boh nu jolna ti alam, papada manusa, ti sasatoan, tutuwuhan, jste. Jadi kacida perluna basa dina kahirupan, teu salah mun disebutkeun basa teh ciciren bangsa.
MAMAT SASMITA
Panumbu catur matuh dina sawala bulanan Pusat Studi Sunda.
(Laporan ieu dimuat dina Majalah Bulanan Basa Sunda Cupumanik No.62 September 2008)
Panumbu catur matuh dina sawala bulanan Pusat Studi Sunda.
(Laporan ieu dimuat dina Majalah Bulanan Basa Sunda Cupumanik No.62 September 2008)
No comments:
Post a Comment